Targi EXPO 2015 w Mediolanie jak i największy polski festiwal designu w Łodzi za nami. Z dumą przedstawiliśmy najlepsze produkty polskiego wzornictwa przemysłowego, a niewątpliwe walory użytkowe i estetyczne polskich mebli zachwyciły odwiedzających i potwierdziły, że polski dizajn nadąża za światowym pod względem wyglądu, estetyki, jakości wykonania czy funkcjonalności. Tym bardziej temat ochrony wzorów przemysłowych wydaje się być aktualny, bo czy nadążamy za światem również pod względem prawnej ochrony swoich produktów? Tutaj odpowiedź wydaje nie być się już taka jednoznaczna. Dużo w tym zakresie mam jednak do zarzucenia nie samym twórcom lecz uczelniom, które kwestie prawnej ochrony własności intelektualnej traktują marginalnie i po macoszemu. Młodzi projektanci są więc nierzadko zmuszeni uczyć się na własnych błędach, często niestety słono za to płacąc.

Co to jest wzór przemysłowy?

Wzorem przemysłowym, zgodnie z legalną definicją, jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Prawo unijne definiuje natomiast „wzór” jako postać całego lub części produktu, wynikającą w szczególności z cech linii, konturów, kolorystyki, kształtu, tekstury i/lub materiałów samego produktu i/lub jego ornamentacji”. Zasadniczo rozumienie wspólnotowe i krajowe w tym zakresie jest zatem tożsame.

Wzorem przemysłowym może być kształt mebla, roweru, krój ubrania czy nawet wygląd witryny internetowej. Aby jednak wzór mógł zostać zarejestrowany musi mieć tzw. zdolność rejestrową, o czym szerzej niedługo.

Jak skutecznie chronić wzór przemysłowy?

Najbardziej skuteczną metodą ochrony jest rejestracja wzoru. Wzór przemysłowy zarejestrowany chroniony jest prawem z rejestracji, co oznacza prawo do wyłączności korzystania z tego wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na obszarze objętym ochroną. Co to oznacza? W skrócie – rejestracja wzoru zabezpiecza przez nieuprawnionym wykorzystywaniem, wytwarzaniem kopiowaniem przez nieuczciwą konkurencję i pozwala efektywnie walczyć z takimi naruszeniami. Dodatkowym atutem wynikającym z rejestracji danego wzoru jest wartość ekonomiczna. Zarejestrowane wzory to nic innego jak aktywa przedsiębiorstwa, które dodatkowo podnoszą wiarygodność uprawnionego w oczach potencjalnych inwestorów, czy kontrahentów.

Gdzie rejestrować wzory przemysłowe?

Odpowiedź na to pytanie zależy od wielu czynników i decyzji w zakresie przyjętej strategii. Można bowiem dokonać rejestracji w Urzędzie Patentowym RP, w Urzędzie ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) czy światowej Organizacji Własności Intelektualnej w Genewie.

Jakie są terytorialne możliwości ochrony?

Rejestracja w polskim Urzędzie Patentowym daje ochronę jedynie w granicach naszego kraju. W takim przypadku uprawniony zachowa wyłączne prawa do użytkowania wzoru w Polce, lecz podmioty prowadzące działalność w innych krajach będą mogły dowolnie z niego korzystać. Zarejestrowany wzór wspólnotowy co oczywiste zapewnia większy zakres terytorialny ochrony, ponieważ taki wzór jest ważny we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Możliwa jest również procedura międzynarodowa poprzez rejestrację w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej w Genewie (rejestracja daje ochronę w państwach sygnatariuszach Aktu Genewskiego Porozumienia Haskiego).

Jak długą ochronę możemy uzyskać?

Ochrona wzorów przemysłowych na podstawie prawa z rejestracji może trwać najwyżej do 25 lat. Okres ochronny jest jednak podzielony na pięcioletnie okresy ochronne, które mogą (choć nie muszą) być przedłużane na kolejne. Limitem zawsze pozostaje jednak okres 25 lat. Dotyczy to zarówno ochrony krajowej jak i unijnej. Czas ochrony można zatem dopasować do rzeczywistej potrzeby ochrony danego wzoru.

Ile czasu trzeba czekać na przyznanie ochrony?

Procedura przed OHIM jest szybka i pozwala uzyskać rejestrację właściwie już po kilkunastu dniach. Na dzień dzisiejszy takiej możliwości nie daje nam polski Urząd Patentowy, gdzie rejestracja może trwać nawet kilka miesięcy. Istotne pozostaje jednak, że niezależnie od długości procedury rejestracyjnej ochrona trwa od chwili zgłoszenia (pod warunkiem pozytywnego jej zakończenia). Ważnym aspektem jest również forma samego zgłoszenia – podczas gdy dla zgłoszenia wspólnotowego wystarczająca będzie fotografia, to zgłaszając wzór do Urzędu Patentowego, konieczne jest przedstawienie ilustracji ze szczegółowym i nierzadko obszernym opisem.

Jakie koszty poniesiemy?

Niestety z rejestracją wzorów łączy się konieczność poniesienia kosztów, które mogą wydawać się niemałe. Jednak w porównaniu z zyskami jakie daje rejestracja, wydaje się że gra jest warta przysłowiowej świeczki. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło że zgłoszenie wzoru wspólnotowego jest droższe, niż w przypadku wzoru przemysłowego. Wprawdzie opłata za pierwszy okres ochronny jest wyższa, jednak okresowo są niższe niż pobierane w Urzędzie Patentowym.

Za rejestrację i publikację jednego wzoru wspólnotowego zapłacimy obecnie 350 EUR za pięć lat ochrony. W Polsce opłata taka za pierwszy okres w odniesieniu do jednego wzoru to 400 zł (plus 70 złotych za publikację oraz 300 zł. za zgłoszenie). Kwota ta jednak rośnie w przypadku kolejnych okresów ochronnych, a opłata za ostatni okres ochrony w Polsce wynosi obecnie aż 4000 zł. W Unii Europejskiej za ostatni okres zapłacimy jedynie 180 euro.

Ile zgłoszeń możemy dokonać jednorazowo?

Jednym zgłoszeniem do OHIM można objąć właściwie nieograniczoną liczbę odmian, będących różnorodnymi wersjami jednego wzoru. Jest to kolejny atut rejestracji wspólnotowej, gdyż procedura krajowa ogranicza nam taką możliwość do maksymalnie 10 odmian wzoru. Dodatkowym minusem w przypadku procedury krajowej jest to, że odmiany te nie powinny się od siebie zasadniczo różnić co osłabia atrakcyjność takich równoległych zgłoszeń. Prawo unijne jest pod tym względem bardziej liberalne.

To najważniejsze różnice. A który z systemów ochrony zastosować? Decyzja o wyborze danej procedury powinna być decyzją przemyślaną i zależy w szczególności od tego na jakich rynkach zamierzasz działać, nie tylko teraz lecz również w przyszłości. Należy jednak pamiętać, że ograniczenie się do rejestracji krajowej może uniemożliwić rejestrację unijną, gdy wzór utraci niezbędny atrybut nowości.